Lịch sử tầu điện Hà Nội

Ngay từ năm 1885 , Hà Nội đã được trang bị dịch vụ vận chuyển bằng tàu điện từ khu Nhượng địa đến khu vực Hoàng thành, song phương tiện này chỉ dành cho quan chức quân sự và dân sự 

Lịch sử tàu điện Hà Nội qua bản đồ cho thấy một hệ thống tàu điện cổ hoạt động từ 1901 đến 1991, quá trình phát triển hình thành 5 tuyến với tổng chiều dài 30,4 km, kết nối các khu vực chính của thành phố xưa.

Lịch sử tầu điện Hà Nội  |  Lịch sử Tầu điện Hà Nội qua bản đồ  |  Giá vé tàu điện Hà Nội thời Pháp thuộc   |  Di sản tàu điện Hà Nội thời bao cấp   |    

Năm 1895 với mong muốn tạo điều kiện thuận lợi cho việc lưu thông giữa trung tâm Hà Nội với các vùng lân cận, các ông Courret và Krug đã gửi đơn đề nghị được cấp quyền xây dựng và khai thác mạng lưới tàu điện tại Hà Nội kèm theo bản sơ thảo dự án. Sau khi tiến hành điều tra, phòng Thương mại và Hội đồng thành phố Hà Nội đã thông qua dự án.

Hình ảnh sơ đồ các tuyến tàu điện của Hà Nội và khu vực ngoại thành (đường màu đỏ) do nhà thầu Krug vẽ ngày 20/12/1895

Ngày 04/5/1899, Toàn quyền Đông Dương ban hành Nghị định lập dự án tàu điện tiện ích công cộng và phê chuẩn bản quy ước với các thông số kỹ thuật. Theo đó nhà thầu Courret, anh em nhà Krug và Durand được cấp quyền khai thác 3 tuyến đường tàu điện trong thời gian 60 năm.

- Tuyến số 1: Từ Bờ Hồ đến Bạch Mai dài 3.690m. Tuyến này chạy theo các đường quanh hồ Gươm, đại lộ Francis Garnier (phố Đinh Tiên Hoàng), đại lộ Đồng Khánh (phố Hàng Bài), đường Huế (phố Huế).

- Tuyến số 2: Từ Bờ Hồ đến làng Giấy, dài 5.450m. Tuyến này chạy theo các phố Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường, Chợ Gạo, Hàng Giấy, đường Quán Thánh và đường làng Giấy đến chợ làng Giấy.

- Tuyến số 3: Từ Bờ Hồ đến làng Tân Ấp, 4.070m. Tuyến chạy theo phố Hàng Gai, Hàng Bông, Sinh Từ, đường Phủ Thanh Oai đến chợ Tân Ấp.

Vào thời điểm đó những tiến bộ công nghệ đã giúp người Pháp xây dựng một mạng lưới đường tàu điện mặt đất hoàn hảo với các tàu điện hiện đại nhất lúc bấy giờ.

Ngày 13/4/1900, nhà thầu Courret, anh em nhà Krug và Durand chính thức nhượng quyền kinh doanh mạng lưới tàu điện cho Công ty Tàu điện Hà Nội theo Nghị định số 331 của Toàn quyền. Công ty này được thành lập vào ngày 28/10/1899 với số vốn là 2.750.000fr. Nhà máy và Văn phòng của Công ty nằm trên đường làng Giấy.

Từ đây một loạt các quy định về nhân sự, trang thiết bị, kích cỡ, vận tốc của tàu điện khi tham gia giao thông, giá vé tàu điện, những hành vi nghiêm cấm đối với hành khách khi đi tàu đã được ban hành:

* Thiết bị và nhân sự:

Tất cả các dụng cụ, máy móc, nhất là thiết bị điện dùng để xây dựng và khai khác mạng lưới tàu điện phải được nhập từ Pháp hoặc các nước được Chính phủ Pháp bảo hộ tại Đông Dương. Giám đốc và nhân sự người Âu tham gia dự án này mang quốc tịch Pháp, riêng nhân sự người bản xứ phải được Thống sứ Bắc Kỳ thông qua và mang quốc tịch một trong các nước được Chính phủ Pháp bảo hộ tại Đông Dương”.

* Kích thước đường ray và tàu điện:

- Khổ đường ray có chiều rộng 1m. Bề rộng của tàu điện cũng như khoang chứa hàng hóa không được quá 2m.

- Tàu điện dài tối đa 25m, cao từ 2m70-3m20 tùy thuộc vào việc có hoặc không có tầng trên cho hành khách và chạy với vận tốc tối đa 20km/giờ. Tuy nhiên, đoạn từ bờ hồ đến ngã tư đường Quán Thánh, vận tốc giảm xuống còn 7km/g. Trên tuyến đường đi Tân Ấp, đoạn từ bờ hồ đến đền Sinh Từ và trên tuyến Bạch Mai, đoạn từ bờ hồ đến đại lộ Gambetta (phố Trần Hưng Đạo), tàu điện chạy với vận tốc 12km/g.

* Giá vé:

Năm 1902, giá vé tàu điện được quy định như sau:

- Vé ngày 1 tuyến: hạng 1: 8 xu; hạng 2: 5 xu;

- Vé ngày 2 tuyến: hạng 1: 12 xu; hạng 2: 8 xu;

- Vé nội đô, 1 hoặc 2 tuyến: hạng 1: 5 xu; hạng 2: 3 xu.

- Hàng hóa trên 10 kg, 1 hoặc 2 tuyến: 3 xu

- Trẻ em dưới 5 tuổi được bế trong lòng và miễn phí, trẻ từ 5 tuổi trở lên phải trả cả vé.

* Những hành vi nghiêm cấm đối với hành khách:

- Lên xuống trong lúc tàu chạy;

- Đi từ toa này sang toa khác; thò đầu, tay, chân ra ngoài; làm bẩn hoặc làm hư hại tàu điện;

- Hút thuốc hoặc khạc nhổ trong toa;

- Gây mất trật tự, ảnh hưởng đến các hành khách khác.

* Quy định đối với nhà xe

- Không nhận quá số người quy định tại mỗi toa và có quyền từ chối chuyên chở:

- Những trường hợp say xỉn, ăn mặc bẩn thỉu hoặc vật nuôi như chó.

- Hành khách mang theo súng hoặc vật cồng kềnh, có mùi khó chịu hoặc cản trở việc đi lại. Hành khách mang theo súng chỉ được lên xe trong trường hợp nhân viên kiểm soát xác nhận súng không có đạn….

Năm 1904, Công ty Địa ốc Đông Dương mua lại Công ty Tàu điện Hà Nội và có nhà máy đặt tại Thụy Khuê.

Năm 1907, tuyến số 4 chính thức được xây dựng, nối với tuyến số 3 tại Văn Miếu và rẽ về phía Tây hướng đến Cầu Giấy. Trong những năm đầu tiên, mạng lưới tàu điện tại Hà Nội gặp nhiều khó khăn về tài chính.

Cho đến cuối năm 1913, Công ty Địa ốc Đông Dương vẫn bị thâm hụt về doanh thu, mạng lưới tàu điện ngày càng xuống cấp do không có sự đầu tư. Năm 1929, tập đoàn này đổi gọi thành Công ty tàu điện Bắc Kỳ. Từ đây, các đoạn đường ray và dây xích bắt đầu được nâng cấp, Công ty cũng đã đặt mua các toa xe và đầu máy thế hệ thứ 2 của Pháp.

Năm 1930, tuyến số 5 dài khoảng 5.500 m, rẽ nhánh từ tuyến số 3 đi về phía Nam dọc theo đường Mandarine (đường Lê Duẩn) đến Kim Liên, và theo hướng Bắc từ vườn hoa Neyret (phố Cửa Nam) đến làng Yên Phụ được đưa vào khai thác. Ngoài ra tuyến số 5 cũng đi qua đường ray của tuyến số 2 (tại Château d'eau - nay là Bốt Hàng Đậu).

Như vậy đến thời điểm này, Hà Nội có 5 tuyến tầu điện, với khoảng 29,1 km đường sắt.

Năm 1943, tuyến số 5 được kéo dài về phía Nam tới đường Circulaire (phố Đại La) để phục vụ Nhà thương René Robin (Bệnh viện Bạch Mai), Đài phát thanh Hà Nội và sân bay Bạch Mai.

Năm 1952, Công ty Tàu điện Bắc Kỳ được đổi tên thành Công ty vận tải công cộng khu vực Hà Nội. Tuy nhiên vào ngày 01/6/1955, công ty này đã ngừng hoạt động và tất cả các đường ray, thiết bị và tàu điện được chuyển giao cho Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Sơ đồ tổng thể các tuyến đường xe điện và xe lửa Hà Nội, đầu những năm 194x trên nền bae đồ hiên nay.

Hệ thống tàu điện Hà Nội vẫn tiếp tục hoạt động thêm 3 thập kỷ, thậm chí người ta còn tiến hành mở thêm một số tuyến. Nhưng sự xuất hiện của các phương tiện cơ giới dễ tiếp cận hơn đối với tất cả mọi người, đặc biệt là xe máy, cũng như sự xuống cấp của các thiết bị giao thông đã gióng lên hồi chuông báo tử đối với tàu điện tại Hà Nội.

Từ năm 1990, tàu điện đã không còn nhìn thấy ánh sáng ban ngày nữa bởi sự xuất hiện của các dự án lớn liên quan đến giao thông công cộng ở Hà Nội.

Nguồn