Địa điểm lịch sử

Ô Cầu Dền tên chữ là Yên Ninh, là một cửa ô của Hà Nội xưa, nằm sau thành Thịnh Yên. Đây là một cửa ngõ của kinh thành Thăng Long, xuất hiện trong sử từ thời Lý, thế kỷ XI – XII (Đại Việt sử lược, quyển II, III, Nhà xuất bản Sử học, Hà Nội, 1960).

Bài viết tập trung mô tả bức tranh hệ thống địa danh đường phố Hà Nội giai đoạn Pháp thuộc (từ năm 1988 đến năm 1945). Mục đích khẳng định vai trò của Pháp tại Hà Nội được thể hiện rõ bằng chủ trương đặt tên phố bằng tiếng Pháp. 

Một trong những nguyên tắc đặt tên đường phố của bác sĩ Trần Văn Lai (Đốc lý Hà Nội) là các tên phố có những mối các tên phố có mối quan hệ với nhau được đặt gần nhau như phố Trần Nhật Duật gần Hàm Tử Quan, Hoàng Diệu gần thành Hà Nội, chung quanh Hồ Gươm, vườn hoa Chí Linh ngoài phố Lê thái Tổ, còn có các phố mang tên danh tướng của vua Lê như: Lê Thạch, Lê Lai, Nguyễn Xí, Trần Nguyên Hãn…

Có thể nhận thấy việc đặt tên cho các phố Hà Nội của bác sĩ Trần Văn Lai theo mấy nguyên tắc sau: Các danh nhân có uy tín lớn được đặt tên cho các phố lớn; các tên phố có những mối quan hệ với nhau được đặt gần nhau…

Thăng Long, với chữ “Thăng” ở bộ Nhật, được ghi trong Đại Việt sử ký, không chỉ là “Rồng bay lên”, mà còn có nghĩa “Rồng (bay) trong ánh Mặt trời lên cao”. Đây là một tên gọi hoàn toàn do người Việt sáng tạo.

Tên người Pháp dành cho phố Hàng Bè là Rue des Radeaux, tức phố của những chiếc bè. Khác với những phố Hàng khác, tên gọi của phố Hàng Bè không phản ánh loại hàng hóa đặc trưng của nó. Con phố này được đặt tên dựa trên vị trí đặc thù và loại phương tiện di chuyển gắn với cư dân địa phương. Để thử lý giải sự khác biệt này, ta cần “theo bè” ngược dòng lịch sử.

Người bảo là "Không ! Làm gì có", người lại bảo "chắc là có". Câu trả lời còn đang bỏ ngỏ. 

Thông qua những bức ảnh xưa và nay, những tranh vẽ, phim tài liệu… triển lãm đã tái hiện lại quá trình hình thành và phát triển của khu phố cổ Hà Nội. Và giúp cho người xem hiểu hơn sự quyến rũ còn tiềm ẩn của những con phố và hiểu hơn về lịch sử cũng như quá trình phát triển của nó. 

Gần sông Tô Lịch nên sau khi con sông này bị lấp, đất làng được sắp xếp thành phố xá, cư dân đông dần, có cả người từ làng Hà Từ (Sơn Tây) lên mở lò. Gặp lúc cầu Doumer (Long Biên) xây dựng, vật liệu cũng như công nghệ chế tác sắt thép được phổ biến, việc tán đinh bu-lông trên thân cầu đào tạo được nhiều nhân lực bản địa nên nghề rèn có phần phát đạt.

Vườn hoa Tây Sơn có khuôn viên nay là ba phố : Nhà Chung, Quang Trung, Tràng Thi. Vườn hoa được khánh thành ngày 19/12/1924 với tên là "square Raymond". Ngày 03/08/1945, cụ Trần Văn Lai (Đốc lí Hà Nội) cho đổi gọi là "vườn hoa Thọ Xương". Tên gọi như hiện nay có từ ngày 01/12/1945, bởi cụ Trần Duy Hưng (Chủ tịch Uỷ ban Hành chính thành phố Hà Nội).