Phố Phùng Hưng thuộc phố cổ Hà Nội, phố dài 1250m, đi qua ba phường Hàng Mã, Cửa Đông, Hàng Bông; là ranh giới giữa khu phố cổ và thành Hà Nội. Đoạn trên có 2 nhánh rẽ từ đầu các phố Phan Đình Phùng và Hàng Lược, đoạn dưới cắt qua các phố Hàng Vải, Cửa Đông, Đường Thành, Bát Đàn, Nguyễn Quang Bích, Nguyễn Văn Tố, Ngõ Trạm, Hà Trung rồi ra Hàng Bông.
HÀ NỘI THỜI TẠM CHIẾM - Nhà số 183 Phùng Hưng và 174 Hàng Bông
NHÀ SỐ 183 PHỐ PHÙNG HƯNG NĂM 198x
Phố dài 1250m, từ năm 1945 mang tên anh hùng Phùng Hưng (761-802, di tích lăng mộ ngài nay vẫn còn ở đầu phố Giảng Võ). Đoạn phố thẳng chính là dấu vết của bức tường gạch vồ và con hào phòng thủ ở phía đông thành Hà Nội cũ. Đoạn trên có 2 nhánh rẽ từ đầu các phố Phan Đình Phùng và Hàng Lược kéo đến cầu sắt chỗ phố Lê Văn Linh bây giờ. Khu ngoài con hào vốn thuộc địa phận thôn Tân Khai được lập trên khoảng đất thừa ra vào đầu thế kỷ 19 khi triều Nguyễn thu hẹp thành Thăng Long xưa để xây một tòa thành nhỏ hơn theo kiểu Vauban.
Thực dân Pháp sang chiếm Hà Nội rồi cho lấp hào và phá tường để lấy vật liệu xây dựng vào năm 1896-1897. Trên nền đó lại xây đường dốc cho xe lửa lên cầu Long Biên và một phố dài, đặt tên là Boulvard Henri d’Orléans, tức Phùng Hưng sau này. Trong thực tế hàng chục năm tiếp theo phố vẫn chưa được hoàn chỉnh. Cho đến khoảng giữa thập niên 1920, nhà cửa mới mọc lên chủ yếu ở những đoạn ngắn tại hai đầu phố.
Villa bên phố Henri d’Orléans ( nay là phố Phùng Hưng) năm 1905-1906
Theo cố nhà giáo Nguyễn Văn Uẩn, gần vườn hoa Hàng Đậu hồi ấy, bên dãy số chẵn của đoạn đầu phố phía tây đường sắt chỉ có ba villa lớn, xây vuông hai tầng nhiều phòng với hàng rào sắt bao quanh sân và vườn. Tiếp đến ba villa nữa nhỏ hơn, xây một tầng. Tất cả đều của người Pháp và tư sản Hoa kiều. Từ đấy kéo đến cầu sắt, chỗ hai nhánh phố gặp nhau, phố Orléans không có nhà dân mà là mặt sau của cơ quan quân sự.
Bên dãy số lẻ mé phía đông đường sắt thì khác. Chỗ đất đó giáp lưng với bên phố Hàng Cót, có nhiều nhà của người Việt Nam, diện tích nhỏ hơn và nhô ra đến sát vỉa hè. Những ngôi nhà này xây liền dãy hai tầng theo kiểu Tây, chủ là lái buôn hoặc quan lại, làm để ở hoặc cho thuê, người thuê cũng thuộc hạng khá giả. Tại dãy phố đó còn có mấy quán cà phê và phòng trọ, chủ yếu phục vụ các sĩ quan trong thành.
Đặc biệt nhà Cả Tròn ở số 21 có sáng kiến cho thuê bát đĩa làm cỗ đón dâu và mở phòng cưới đầu tiên của Hà Nội: những căn phòng lớn trang trí đẹp, đồ đạc lịch sự, đầy vẻ phong lưu. Chủ giao thiệp rộng có thể mời những người mặc áo gấm, đeo bài ngà trịnh trọng đến dự. Nhà này về sau mở cả tiệm hút thuốc phiện loại sang, đa số khách cũng vẫn là sĩ quan Tây.
Đầu phía nam của phố Orléans hồi ấy dân ta gọi là phố Đơ Măng, giáp với các phố Hàng Bông Lờ và Cửa Nam. Đây cũng là một đoạn phố có nhà ở hai bên mặt đường, được xây từ những năm đầu thế kỷ 20. Lớn nhất là tòa nhà của hãng Demange, một hãng xuất nhập khẩu, chủ yếu về vải bông. Đa số nhà cửa cùng mang tính chất kiểu phố cũ của người Việt như ở bên Hàng Bông Lờ: nhà thấp, nhỏ và hẹp, lợp ngói ta. Dân thường dùng để ở hoặc mở cửa hiệu tiểu thương, nổi tiếng có hàng “bánh giò Đờ Măng” tại số 50. Bên dãy số lẻ có các ngôi nhà hai tầng làm theo kiểu mới, cao hơn và lợp ngói tây, được xây dần từ thập niên 1920 trở về sau.
Cũng bên số lẻ, chỗ gần ngã ba Hà Trung có con ngõ trước kia ăn thông sang phố Hàng Bông, nay bị một nhà xây bịt kín. Ngõ đó dẫn vào một xóm nhỏ bên trong, vốn rất nghèo, nhà cửa lụp xụp, sau mới được cải tạo xây dựng sạch sẽ.
Đoạn giữa của phố Orléans trên bản đồ Hà Nội năm 1921 cũng mới thấy vẽ và ghi lại vết tích một khúc hào bị lấp còn bỏ hoang chưa xây gì. Trừ phố Bichot (Cửa Đông) đã xây kín nhà hai bên mặt hè, các đoạn cuối của Hàng Mã, Hàng Vải, Bát Đàn, Đường Thành vẫn chưa hình thành, mấy phố đó chỉ thấy vẽ đến trục đường Hàng Cót – Hàng Gà – Hàng Điếu thì đều dừng lại.
Khoảng đất trống dọc đường xe lửa nhiều chỗ vẫn bỏ trắng; thí dụ như bãi cỏ ở ngã phố Nhà Hoả – Đường Thành là nơi đá bóng của học trò trường Cửa Đông cạnh đó; hoặc những bãi đất mùa mưa ngập nước, cỏ lác mọc đầy như ở quãng giáp đầu phố Hà Trung; đằng sau và bên cạnh chợ Hàng Da là một khu vườn rộng của ông Dufourq chuyên trồng rau và hoa, đào cả ao chứa nước tưới.
Tại địa chỉ số 125 Phố Phùng Hưng, người Hà Nội ngày nay đều biết đó là trụ sở Ban phục vụ Lễ tang và nhà Tang lễ Thành phố. Nhưng rất ít người biết, thời Pháp thuộc, đây chính là trụ sở của một tổ chức xã hội rất nhân đạo, rất nhân văn có tên là Hội Hợp Thiện. Một tổ chức tư nhân, rất nổi tiếng ở Hà Nội nói riêng và ở Bắc kỳ nói chung vào đầu thế kỷ XX.
Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 – 1918) kết thúc đã mở đầu cho thời kỳ khai thác thuộc địa Đông Dương lần thứ hai, từ đó nội thành Hà Nội được xây dựng nhanh hơn với những ngôi nhà kiểu mới. Chính quyền thành phố đổi cho Dufourq một khu đất khác ở phía sau nhà Đấu Xảo cạnh nghĩa địa công giáo để cải tạo và qui hoạch vườn rau cũ thành mấy phố nhỏ đổ ra phố Orleans như Rue Bourret, Nguyễn Trãi, Phạm Phú Thứ (tức các phố Ngõ Trạm, Nguyễn Văn Tố, Nguyễn Quang Bích bây giờ).
Dần dần quãng giữa phố Orléans được xây dựng kín hết nhà bên mặt phía đông, dãy số lẻ. Lòng đường rộng, vỉa hè thẳng, có cống thoát nước, đèn đường và hàng cây che mát. Nhà bên dãy số lẻ trông sang cầu xây dốc xe lửa nên càng thêm không gian thoáng đãng. Các công trình đều được xây dựng theo những yêu cầu hiện đại hơn mấy khu vực cũ, diện tích nhà rộng, kiến trúc mới, sử dụng nhiều sắt và xi măng.
Từ chỗ Cầu Sắt giáp phố Lê Văn Linh đi về phía nam đến hết cầu xây, tức đến đầu đường Gallieni (Trần Phú bây giờ), dọc phố Orléans có mấy loại nhà khác nhau, song nói chung đều theo kiểu mới: những villa lớn có sân vườn rộng rãi, những villa nhỏ xinh xắn, những dãy nhà làm để cho thuê, mỗi dãy từ năm đến mười gian gộp thành vài căn hộ khang trang.
Các tòa nhà lớn ở phố Orléans thường được xây dựng ở góc mấy giao điểm nên có cái thế đứng trông ra cả hai mặt phố. Đó thường là những khách sạn, trụ sở công ty, bệnh viện và hộ sinh tư, hoặc cá biệt có trường Thăng Long ở cuối phố Ngõ Trạm.
Trong các thời kỳ từ chiến tranh thế giới thứ hai (1939 – 1945) cho đến cuối thế kỷ 20, phố Phùng Hưng bị dân lấn chiếm chủ yếu ở hai bên đường tàu và đặc biệt trong các ô gầm cầu, đến mức phải bịt lại. Lại có một giai đoạn dài hết chợ xe cũ đến chợ thực phẩm tạm bợ đã chiếm gần hết nhánh phía đông. Sau đổi mới, nhiều vị trí đẹp trên phố đã được cải tạo hoặc xây mới thành những cơ sở giao dịch và kinh doanh sang trọng, tuy nhiên không ít chỗ nhếch nhác vẫn còn tồn tại.
Ngày nay, trên phố Phùng Hưng có một số địa chỉ đáng lưu ý như Nhà tang lễ thành phố ở số 125 và Nhà bảo tàng Hà Nội ở số 105, từng là trụ sở báo “Tin tức” trong thời kỳ Mặt trận Dân chủ Đông Dương (1936-1939), sau được xếp hạng Di tích cách mạng (năm 1964).
Mới vài chục năm về trước phố Phùng Hưng vắng hoe. Chập tối, đèn đường tù mu, đỏ quạnh là nơi tá túc của người bán sức lao động tỉnh ngoài, trú ngụ dưới các vòm trống của đường xe hoả. Họ che vải, bạt, cót "dựng nhà" ở tạm, trông nhếch nhác, bẩn thou. Khoảng nhưng năm 90, thế kỷ trước, phố Phùng Hưng đã có nhiều thay đổi. Nhưng túp lều bị giải toả, đường phố sửa sang, đèn điện sáng trưng. Bộ mặt của phố khác hản, xanh, sạch, đẹp văn minh hơn.
Bên dãy số chẵn, áp với đường tàu, không có sự lấn chiếm nào, được "xây" một hành lang an toàn thông thoáng bảo vệ đường tàu chạy trên cao. Phía dưới do Công ty khai thác bài "giao thông tĩnh" làm nơi gửi xe ôtô, xe máy, xe đạp suốt ngày lẫn đêm. Người trông xe là con em các gia đình trên phố hoặc gia đình chính sách, gia đình nghèo, tham gia quản lý đường phố, có công ăn việc làm, đời sống ổn định.
Trên phố Phùng Hưng có nhà tang lễ thành phố ở số 125, Ban phục vụ lễ tang tận tình, chu đáo hết lòng vì nghĩa tử. Nhiều Công ty đặt trụ sở dọc phố Phùng Hưng. Vì đây cũng là một phố chợ đầu mối thông thương kinh tế, nên nhều nhà kinh doanh đã "bắt mạch" được khả năng tiêu thụ hàng hoá trên thị trường để leap trụ sở tại đây: Công ty cổ phần văn hoá phẩm bao bì Hà Nội chuyên sản xuất giấy vở học sinh, hộp carton, in ấn phẩm nhãn mác bao bì; Công ty khảo sát xây dựng, Bộ xây dựng; Công ty cổ phần kinh doanh thuỷ hải sản Sài Gòn APT; Công ty cổ phần nước - môi trường Việt Nam; Công ty cổ phần máy xuất khẩu Sông Đà; Công ty cổ phần đầu tư phát triển nhà Hà Nội; Công ty TNHH dịch vụ Lâm Hà; Công ty chế tạo sản xuất máy bơm Hải Linh; Tổng Công ty xây dựng đường bộ, Bộ giao thông vận tải.
Ở đâu có buôn bán, ở đó có ngân hàng. Phố Phùng Hưng tập trung khá nhiều trụ sở, chi nhánh ngân hàng lớn, sẵn sàng cung cấp vốn cho bà con làm ăn vay để "xoay vòng" đồng tiền: Ngân hàng Sài Gòn công thương; Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Agriban; Ngân hàng Á châu. Phố còn là một trung tâm thương mại sầm uất "đa chức năng". Bản đồ kinh tế được phân thành "từng vùng" theo mặt hàng, giúp khách đến mua không mất thì giờ tìm kiếm. Bà con buôn bán là bạn hàng với nhau, được "chuyên môn hoá, tránh được cạnh tranh không lành mạnh, dẫn đến tranh dành khách, làm mất đi "tình làng nghĩa xóm". Cuối phố, nhiều "siêu thị" bán đồ gia dụng điện, các loại quạt, đặc biệt quạt "tích điện" được tiêu thụ mạnh nhất vào ngày hè. Cung cách phục vụ "đổi mới", nhà hàng coi khách hàng là "ân nhân" tuỳ khách đến chọn hàng. Nhà hàng cho chuyển đến tận nhà lắp đặt theo yêu cầu của khách. Nhiều cửa hàng điện máy gia dụng có uy tín như: Huyền Dung, Trung Hằng, Hân Bình, Minh Quang, Tuấn Hằng, Mạnh Cường, An Duyên, Thanh Huyền, Vân Anh, Đức Minh… Cửa hang được trang trí lộng lẫy. Tối đến, cả một góc phố lung linh huyền ảo lấp lanh như sao, chào mời khách.
Giữa phố gần như toàn mặt hàng đồ nhựa. Từ cốc, chén, mắc áo, bàn ghế, chổi quét nhà, xô chậu… nội địa, đến các loại mặt hang ngoại của Trung Quốc, Đài Loan, Hồng Kông, Hàn Quốc. Mẫu mã phong phú bền, rẻ, phù hợp với túi tiền của bà con lao động. Nhà hang đồ nhựa Tuyết Thành, Minh Thuý, Thảo Sơn, Bích Thuỷ, Đoàn Dung, Phú Hiển, Hồng Hạnh, Trần Long… độc quyền cung cấp hàng cho Hà Nội và các tỉnh thành lân cận. Mặt hàng vải, rèm, phông, ga, gối của Hạnh, Tuấn Tú, Tân Đào, Anh Quân, Trọng Tín… liền một dãy áp sát ngã tư Phùng Hưng - Cửa Đông. Đầu phố là các cửa hiệu cầm đồ cũng chung một khẩu hiệu "kim chỉ nam" để hành động: Nhanh, gọn, rẻ. Các hiệu cầm đồ lấy số nhà làm tên cửa hiệu như:Cầm đồ 43, 45, 69, 73, 83, 101, 107, 109, 115 và 475… "Cầm đồ" có nguồn gốc rõ ràng, giá cả thoả thuận, không lợi dụng "ép giá" nên vẫn tồn tại.
Về ẩm thực ở phố Phùng Hưng cũng đa dạng. Các quán ăn bình dân đóng vai trò chủ đạo. Một vài quán phở bò, mien, bánh đa cua trên phố Lý Quốc Sư "lấn sân" sang phố Phùng Hưng, kéo theo cả khách quen tấp nập từ sáng đến chiều tối. Nhưng đông đảo nhất, sầm uất, đông vui nhất khi tối đến là các cửa hàng lẩu san sát, chiếm lĩnh cả hè đường. Phố Phùng Hưng có tên mới "phố lẩu": Lẩu gà đen, lẩu hải sản, lẩu bò, lẩu lòng, lẩu cá, lẩu thập cẩm, lẩu Hồng Kông, lẩu Tứ Xuyên. Nào là cửa hang lẩu Anh Tú, lẩu Bền Béo, Cây Si, Minh Hằng, Hưng, lẩu om hấp 165B. Rồi lẩu Anh 165E, lẩu Vũ Thương, Phương Nhi, Tuấn Tháo. Có thể ví “trên trời dưới lẩu”. Ở phố Phùng Hưng có hai cửa hàng do bà con Việt kiều đầu tư vốn là nhà hang Bánh ngọt PhápAnh Hoà và Vương Vương quán ăn nhanh, được đông đảo cánh trẻ đón nhận.
Du khách tới phố Phùng Hưng cũng thấy những "khoảng lặng" cần thiết, tạo một nốt "nhấn" độc đáo dành cho các cháu nhỏ và những chiến sy, thương binh. Ấy là trường mầm non Hoạ My, Câu lạc bộ văn hoá thương binh Hà Nội, Từng dưới của câu lạc bộ là cửa hàng Quê Mình do một chiến sỹ làm chủ chuyên bán Tượng - tranh đậm đà mầu sắc dân tộc. Thị dân ở Phùng Hưng từng chia sẻ khó khăn với bà con tiểu thương chợ Đồng Xuân khi gặp hoả hoạn. Cả phố Phùng Hưng lúc đó là một chợ lớn. Hiện nay, một vài dãy lều cũng đã được dựng lên để đón bà con tiểu thương chợ Hàng Da đến buôn bán khi xây dựng lại chợ Hàng Da mới. Chia sẻ với bạn hàng là nét đẹp có văn hoá của bà con tiểu thương phố Phùng Hưng.
Đi dạo thưởng thức nghệ thuật đường phố – Phố Phùng Hưng
Dự án phố bích họa Phùng Hưng được các họa sĩ Hàn Quốc và Việt Nam thực hiện, khai trương tháng 2/2018. Đoạn phố dài hơn 200 m, trưng bày 17 tác phẩm trên 127 vòm cầu, gợi nhớ về Hà Nội xưa như: Bách hóa tổng hợp; gánh hàng rong; ông đồ cho chữ, múa lân... Đây là một địa chỉu Văn hóa khi thăm Hà Nội cũng nên đến
Bình luận của bạn