Đền Hỏa Thần

Đền Hỏa Thần được xây dựng vào đầu thời Nguyễn, trong thờ thần Lửa, ngày nay ở 30 phố Hàng Điếu, phường Cửa Đông, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Sep 2014

Từ xa xưa “Lửa” đã được sử dụng và đóng góp to lớn vào sự tiến hoá, phát triển loài người. Mặt khác Lửa vẫn thường gây ra những thảm hoạ khôn lường. Từ thực tiễn và kinh nghiệm được đúc rút qua các đời, ông cha ta đã tổng kết và phân hạng bốn yếu tố gây hại nhiều nhất đến cuộc sống của con người là: Thủy, Hỏa, Đạo, Tặc (nước, lửa, trộm cướp và giặc giã), trong đó, yếu tố Hỏa được xếp trên Đạo và Tặc.

Việc cầu mong Thần Hỏa đem lại sự an lạc về tinh thần và đề cao việc phòng chống hỏa hoạn phản ánh một phần nhu cầu thực tiễn của người Hà Nội từ xưa đến nay. Thượng tướng Thái sư Trần Quang Khải đã ca ngợi sự linh thiêng bền vững của Thần Hỏa trong việc trừ hỏa tai, bảo vệ kinh thành Thăng Long:

Hỏa tụ tam khu phần bất cập

Phong trần nhất trận phiến nan khuynh

Tạm dịch:

Lửa nổi ba khu không cháy được

Phong trần một trận chẳng hề nghiêng

Thời Nguyễn, những dãy phố phía tây của khu phố phường Hà Nội chủ yếu vẫn là nhà tranh tre nứa lá, cho nên hỏa hoạn xảy ra thường xuyên. Sách sử cũ chép lại vào năm 1828, đầu năm xảy ra vụ cháy 200 nhà, giữa năm lại cháy 1420 nhà thuộc 27 phường. Năm 1837, khu này cháy thêm 1400 ngôi nhà nữa. Đến những năm 1885 vẫn còn cháy rất nhiều.

Hỏa hoạn là tai hoạ đáng sợ nhất, nhưng lại khó tránh khi toàn nhà lợp tranh. Vì thế, sau vụ cháy lớn năm 1837, người dân đã lập ngôi đền thờ Hỏa thần, cầu xin Thần lửa không gây hoạ. Có lẽ đây là ngôi đền thờ Thần lửa duy nhất tại Việt Nam.

Ở Việt Nam có hai Thần Lửa, trong đó vị Quang Hoa Mã Nguyên Súy được thờ phụng tại đền Hỏa Thần. Theo truyền thuyết, Nguyên Súy được nghe thuyết pháp tụng kinh nhiều và trở thành môn đệ Phật gia. Do tính “Hỏa” nên không giữ được nghiêm giới luật, phải xuống trần đầu thai vào nhà họ Phùng, Khi đắc đạo được về trời làm môn đệ của Ngọc Hoàng Thượng Đế, chuyên việc trừ hỏa tai. Và như thế có thể coi “Thần Hỏa” là ông Tổ nghề phòng cháy chữa cháy.

Đền Hỏa Thần được xây dựng từ năm Minh Mệnh thứ 19 (1838), vị trí ở ngoài Cửa Đông thành Hà Nội, lúc đầu chỉ làm bằng tranh nứa sơ sài. Năm Thiệu Trị thứ nhất (1841), đền được trùng tu với nguyên vật liệu bền vững, quy mô rộng rãi hơn. Năm 1848 lại xây thêm tòa phương đình và nhà tiền tế. Con phố có ngôi đền vì thế cũng gọi là phố Nhà Hỏa.

Di tích còn lại cho đến ngày nay được bảo toàn chủ yếu ở phần trong, phần bên ngoài bị thu nhỏ và che khuất gần hết, chỉ mở một lối đi hẹp ra phố Hàng Điếu. Du khách vào thăm qua lối này trước tiên sẽ thấy một đài tưởng niệm liệt sĩ, bên tay trái mới là khu vực thờ Hỏa Thần.

So với các di tích khác trong khu vực phố cổ Hà Nội, đền Hoả Thần có quy mô khá lớn trên diện tích gần 500m². Đền xây theo kiểu chữ “Công”, phần chạm khắc được tập trung nhiều nhất ở phương đình. Các con rường được chạm nổi văn mây lá lật, mỗi đấu kê đều trang trí cánh sen, mỗi đầu dư đều thể hiện hình đầu rồng. Các bức ván trong giá chiêng chạm nổi đề tài chim phượng trong tư thế đang bay. Bốn bức tượng nghê dưới câu đầu được thể hiện giống nhau với hình thức cách điệu cao, rất gần gũi với các tượng nghê trên phương đình của đền Bạch Mã và đình Thanh Hà thuộc bên phường Hàng Buồm.

Tiền tế là một nếp nhà ngang ba gian, xây gạch kiểu tường hồi bít đốc tai ngai, mái phủ tôn giả ngói mũi hài cổ. Đầu hai tường xây trụ biểu cao, đặt tượng nghê. Bộ khung đỡ mái bằng gỗ với bốn bộ vì làm đơn giản kiểu vì kèo quá giang. Các kết cấu gỗ trong bộ khung nhà được bào trơn, bào soi tạo ra sự nhẹ nhàng cho kiến trúc. Hai đầu tường hồi gắn hai tấm bia đá ghi lại việc xây dựng và trùng tu sửa chữa di tích. Trên cửa ra vào treo bức hoành phi “Hỏa Thần Từ”, được làm vào tháng Trọng Xuân năm Giáp Tý, đời vua Tự Đức (tức tháng 2 năm 1864).

Mặc dù đã qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo nhưng nhìn chung nơi đây vẫn còn giữ được đặc trưng của phong cách kiến trúc, mỹ thuật đời Nguyễn ở nửa cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, có sự kế thừa của các thế kỷ trước.

Tư tưởng và giáo lý của nhà Phật đã được kết hợp hài hoá với tín ngưỡng dân gian bản địa trong tinh thần “hộ quốc—an dân”, do vậy cấu trúc xây dựng cũng như bài trí ban thờ kiểu “Tiền Phật, Hậu Thánh Thần” là cấu trúc phổ biến trong chùa cũng như đền, miếu ở miền Bắc nước ta. Cách bố trí thờ phụng trong đền Hỏa Thần như sau: gian trong cùng của toà hậu cung có ban thờ với tượng Thần Hỏa ở giữa hai pho tượng các thị giả Thiên Lý Nhãn (nhìn thấy khắp nơi) và Thuần Phong Nhĩ (nghe thấu mọi điều).

Tiếp theo, ở phía trong của toà phương đình là ban thờ Tam toà Thánh Mẫu và ngũ vị Tôn Ông…. Gian chính giữa của phương đình có Ban thờ Tam Thế, Phật A Di Đà, Phật Di Lặc, Quán Thế Âm Bồ Tát, Đại Thế Chí Bồ Tát.

Hai bên chính điện có đôi câu đối thể hiện tư tưởng của Phật giáo Việt Nam:

“Pháp hiện ngũ thông, hách trạc linh thanh đằng Bắc địa

Đạo thành tam muội, ân ba đức trạch phổ Nam Thiên”

Tạm dịch:

“Phật pháp thần thông, tắm tưới muôn nơi tràn đất Bắc

Đạo thành chính quả, ân đức sâu dầy khắp trời Nam”.

Đền Hỏa Thần được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa vào năm 1997.

Nguồn

Chùm ảnh: Cận cảnh ngôi đền thờ kì lạ nhất Hà Nội

 Đó là đền thờ “ông tổ” phòng cháy chữa cháy duy nhất trên cả nước và cũng là ngôi đền duy nhất Hà Nội có sư trụ trì.

  Đền thờ Hỏa thần (thần lửa) hay còn gọi là đền thờ “ông tổ” phòng cháy chữa cháy” ở 30 phố Hàng Điếu (Hà Nội) bao năm qua vẫn được xem là ngôi đền lạ nhất Hà Nội.

  Lạ bởi đây là ngôi đền duy nhất miền Bắc thờ thần Lửa kết hợp với thờ Phật và Tam tòa thánh mẫu (tam giáo đồng nguyên). Đây cũng là ngôi đền duy nhất Hà Nội có sư trụ trì.

  Đền Hoả Thần được xây dựng từ năm Minh Mệnh thứ 19 (1838). Tấm bia “Hoả Thần miếu bia ký” dựng vào ngày tốt tháng 7 đời vua Thiệu Trị tại đền Hoả Thần cho biết, đền được xây dựng ở ngoài Cửa Đông thành Hà Nội, lúc đầu  quy mô của đền bằng tranh nứa sơ sài. Năm Thiệu Trị thứ nhất (1841), đền được xây dựng với nguyên vật liệu bền vững, 7 năm sau năm 1848 lại xây thêm phương đình và tiền tế.

  Quả chuông to trong đền thờ Hỏa thần

  Chân dung của ông tổ nghề phòng cháy chữa cháy duy nhất tại Hà Nội và Việt Nam

  Bức tượng Hỏa thần cũ đang bị mục nát chờ được phục hồi dù đã được thếp vàng cẩn thận

  Áo choàng của Hỏa thần được niêm phong

  Không ai biết chiếc áo choàng của Hỏa thần có từ bao giờ

   Tượng Thiên lý nhãn - cận vệ của Hỏa thần có khả năng nhìn xuyên thấu vạn vật trong nhân gian

  Tượng Thuận phong nhĩ - vị thần có khả năng nghe thấu mọi chuyện trong nhân gian
  

  Pho tượng Hỏa thần mới sơn son thếp vàng được thờ ngay bên dưới tượng Hỏa thần cũ

  Hỏa kỳ lân tại đền thờ Hỏa thần

  Ở Việt Nam, Thần Lửa có hai truyền thuyết Nam Phương Xích Đế và Quang Hoa Mã Nguyên Súy được thờ tại đền Hỏa Thần. Truyền thuyết Quang Hoa Mã Nguyên Súy chịu được nhiều của tư tưởng Phật, được nghe thuyết pháp tụng kinh nhiều nên giác ngộ và trở thành môn đệ Phật gia. Do tính “Hỏa” nên không giữ được nghiêm giới luật, phải xuống trần đầu thai vào nhà họ Phùng, Khi đắc đạo được về trời làm môn đệ của Ngọc Hoàng Thượng Đế. Chuyên việc trừ hỏa tai và “Thần Hỏa” còn được coi là “Ông Tổ nghề phòng cháy chữa cháy”.

  Từ năm Minh Mệnh thứ 19 (1838) đến nay đền thờ Hỏa thần đã trở thành một trung tâm phục vụ tín ngưỡng tôn giáo, cầu phúc trừ tai của nhân dân Hà thành nói riêng và của cả nước nói chung.

  Tượng Hỏa thần uy nghi

 Hoàng Lâm